Historyczne teksty

Ilekroć przypominam sobie dawne strony o mrówkach, to brakuje mi tamtego starego netscape nawigatora i tamtej atmosfery gdy twórcy theants dodawali kolejne artykuły. Dobrze, że jest web.archive.org to można sobie raz na kilka lat spojrzeć na literki bo niestety grafik nie ma.

Poniżej wygrzebane z internetu fragmenty historii stron o mrówkach:

to się nazywa solidność!

10.02.2004

W końcu, ku uciesze niektórych naszych kochanych czytelników ruszył spis hodowców mrówek krajowych, a także tych mieszkających trochę dalej. Ukłony dla RADISS'a!!! - który wielkim jest ;) RADISS!!! Społeczeństwo jest wdzięczne!!!

RADISS się ostatnio nieźle rozbrykał. Do przeczytania jego nowy wyborny artykuł o budowie formikariów - tym razem gipsowych ;) Zapraszam do działu Formikarium.

2002 mrowisko.of.pl

"Szanujmy maleńkie stworzenia, jakimi są mrówki, a one pomogą nam utrzymywać świat w równowadze; będą nam ponadto przypominać, jakim wspaniałym miejscem była nasza Ziemia, gdy po raz pierwszy pojawiliśmy się na niej."

Jeśli jesteś tu kolejny raz... Zauważ, że strona zmieniła domenę, a właściwie rozszerzenie z .hg.pl na .of.pl. Nowa domena zatem to www.mrowisko.of.pl.

Co nowego? (ostatnia aktualizacja)

lipiec 2002 - dotarła do mnie ustna informacja jakoby ukazała się już drukiem praca "Mrówki Polski" (Czechowki, Radchenko, Czechowska). Cena ok 50zł; język: angielski. Więcej informacji i recenzja ukażą sie gdy nabędę już ową pozycję.

Mrowisko - o tym co w trawie tupie

AKTUALIZACJE

28 kwietnia 2002 - niedawno odkryto największą kolonię mrówek na świecie. Ciągnie się przez 6tys km. Więcej przeczytasz tutaj (po angielsku), lub po polsku na liście mailingowej Entomologia.

18 marca 2002 - zapraszam wszystkich zainteresowanych nie tylko mrówkami ale i wszelkimi innymi owadami na liste mailingową Entomologia. To możliwość dyskusji nt owadów przez email.

13.02.2002 - na przeddzień Walentynek sprawiłem mym mrówkom wspaniały prezent: nowy serwer na stronę oraz domenę www.mrowisko.of.pl (poprzednio .hg.pl)

31 styczeń 2001 Strona zmienia domenę; zapraszam zatem pod nowy adres www.mrowisko.of.pl

listopad 2001 Strona zamieszczona CD dołączonym do magazynu 'WWW' nr 11/01[55].

październik 2001 Strona zamieszczona na CD Magazynu Internet nr 10/01

01.09.2001 Nowy wygląd strony; mam nadzieję, że wyszło na lepsze:) Wszelkie uwagi mile widziane.

02.07.2001 - i już po nowym dziale :) zlikwidowałem go bo mrówa poskarżyła mi się, że nigdy nie wyraziła zgody na udział w Ant Brother ;)

30.06.2001 - nowy dział: obserwacje z hodowli mrówek!

21.06.01 - w końcu pierwsza tapeta!

13.05.01 - dodałem lub uaktualniłem 21 opisów polskich mrówek w dziale gatunki, teraz dział ten liczy już 28 opisanych owadów.

2003 Ciekawostki

CIEKAWOSTKI

Strona ta zawiera wszelkie interesujące informacje na temat życia mrówek. Informacje te wkrótce trafią na oddzielne strony, gdzie będą szerzej omówione. Odwiedzaj zatem naszą witrynę jak najczęściej! Z pewnością będzie się rozwijać. Jeżeli jakaś informacja zainteresowała Cię szczególnie - zagłosuj na nią. Szybciej znajdzie się na oddzielnej stronie w bardziej rozwiniętej formie. Oczywiście możesz głosować na więcej niż jedną ciekawostkę.

Mrówki rolnikami? Z pewnością wiele razy widzieliście na filmach ilustrujących przyrodę puszczy Ameryki Południowej karawany mrówek schodzących z drzew i niosących w swoich żuwaczkach liście. Widok taki przypomina jakieś leśne fregaty w których żagle są właśnie wykonane z liści. Choć wydawać by się mogło, że te mrówki (należące do rodzaju Atta) odżywiają się właśnie liśćmi, tak jednak nie jest. Po doniesieniu do gniazda listowie zostanie przekazane innym mrówkom które przeżują je na miazgę. Miazga ta posłuży jako nawóz na którym zostaną wyhodowane grzybnie. Dopiero tymi grzybami mrówki się żywią. I stąd ich nazwa: grzybiarki. Choć ja bym je nazwał mrówkami-rolniczkami. Czy nie na tym polega rolnictwo aby najpierw nawieźć grunt a potem posiać zboże? Głosuj

Mrówki hodują bydło! I to nie tylko te egzotyczne, ale także i polskie mrówki ćmawe (Formica polyctena) czy hurtnice (Lasius niger). Bydłem tym są mszyce, których spadzią żywią się mrówki. W zamian za to mrówki ofiarują mszycom opiekę: bronią je przed innym drapieżnymi owadami, czy też opiekują się ich larwami w równej mierze jak i swoimi. Mrówki są zdolne nawet do przenoszenia mszyc pomiędzy roślinami tak aby zawsze miały dostęp do świeżego soku. Głosuj

Czym chata bogata - nawet dziećmi. Zamiłowanie do słodkich soków wydzielanych przez owady może doprowadzić mrówki do tragicznych sytuacji. Przykładowo mrówka łąkowa (Formica rufopratensis minor) lubuje się w wydzielinie larw motyla Maculina arion. Przez całe lato larwy te żywią się roślinami i za opiekę nad sobą poją słodką wydzieliną mrówki. Gdy przychodzi zima zauroczone słodyczą mrówki zabierają ową larwę do swojego gniazda. Tam jednak przyszły motyl nie może już żywić się roślinami. Aby uratować go przed głodową śmiercią mrówki karmią go... jajami i poczwarkami swojej królowej. Sprzedają siostry za odrobinę przyjemności... Głosuj

Gdy nie ma igliwia... Mrówki Dolichoderus cuspidatus żyjące wilgotnym lesie równikowym do budowy mrowiska używają... własnych ciał. Mrowiska takie znajdują się wysoko w koronach drzew. Robotnice chwytają się nawzajem odnóżami i tworzą w ten sposób rodzaj worków, w których przechowywane są jaja oraz poczwarki. I nie jest to odosobniony sposób tworzenia mrowisk: naśladuje je wiele innych mrówek z tego rodzaju a także mrówki biwakowe. Głosuj

"Jeśli nie chcesz pracować, weź sobie parobka!" Tak zdają się mówić występujące w Polsce mrówki amazonki (Polyergus rufescens). Są one pasożytami pierwomrówek łagodnych (Formica fusca). Raz na jakiś czas żołnierze amazonek robią napad na gniazda pierwomrówek zabijając przy tym każdą napotkaną robotnicę. Napaść ta ma na celu wykradzenie poczwarek, z których wylęgną się młode pierwomrówki. Od razu zaczynają one służyć swoim tyranom traktując jak pobratymców. Jest to tzw. pasożytnictwo pracy i spotyka się je u wielu innych gatunków mrówek. Warto dodać, że P. rufescens nie są zdolne do życia bez swych niewolnic: żuwaczki amazonek są wyspecjalizowane tylko w uśmiercaniu innych mrówek, natomiast zupełnie nie nadają się do zdobywania pożywienia. Tak więc takie dwugatunkowe społeczności są obowiązkowe w przypadku amazonek. Głosuj

A gdy jesteś głodny... poproś o poczęstunek. Tak zachowuje się większość gatunków mrówek. Gdy spotykają się przypadkiem dwie robotnicę zaczynają uderzać się czułkami po głowach, co oznacza: "Jestem głodna, podziel się ze mną swoim pożywieniem". Ta mrówka która uderza bardziej energicznie jest na pewno głodniejsza i dostaje posiłek od drugiej z jej wola. W ten sposób "poziom wyżywienia" w całym mrowisku jest mniej więcej taki sam. Głosuj

Mrówki dają się oszukiwać. Opisany wyżej sposób odżywiania sprzyja innym owadom w oszukiwaniu mrówek. Np. żyjące w mrowiskach chrząszcze z rodziny kusakowatych (Staphylinidae) są zdolne do wyprodukowania zapachów naśladujących mrówki, dzięki czemu mogą żyć w ich gniazdach. Chrząszcze te wyłudzają pokarm od innych mrówek bijąc je po głowie swoimi czułkami. Tyle że robią to tak energicznie, że zawsze wychodzą na bardziej głodne. Głosuj

Najmniejsze mrówki mają rozmiary tak małe, że trudno dostrzec je nieuzbrojonym okiem. W tej dziedzinie królują mrówki z podrodziny Leptanillinae. Ich rozmiary zbliżone do rozmiarów grudek piasku sprawiają, że nawet doświadczeni badacze napotykają się na nie zaledwie raz na kilkanaście lat i to w obszarach na których te mrówki na pewno występują. Mrówki te zamieszkują południową półkulę, zatem u nas ich niestety nie ma. Przynajmniej nikt ich jak dotąd nie zauważył :)

Krótka definicja społeczności

SPOŁECZNOŚCI

Krótka definicja społeczności

Co jest społecznością chyba wie każdy: o powstaniu takiego zjawiska mówimy gdy kilka organizmów łączy się w zgrupowanie, którego nadrzędnym celem jest altruizm - niesienie pomocy w codziennych czynnościach drugiemu osobnikowi. Tak mniej więcej możemy "zaokrąglić" definicje społeczeństwa u zwierząt i taką definicje znają chyba wszyscy. Nie każdy jednak wie, że etolodzy podzielili społeczeństwa na podgrupy różniące się stopniem zaawansowania. I tak wyróżniamy:

organizmy podspołeczne - są to gatunki, których społeczność wyraża się w opiece nad potomstwem we wczesnych stadiach rozwoju; jest to najprymitywniejsza forma społeczności, stosunkowo często spotykana wśród zwierząt (choćby u pospolitej polskiej ryby - ciernika),
organizmy gromadne - to takie organizmy, które zamieszkują wraz z potomstwem wspólne gniazdo ale się nimi (potomkami) nie opiekują,
organizmy niemal społeczne - jest to jakby połączenie dwóch powyższych definicji: organizmy zamieszkują wspólne gniazdo z potomstwem oraz potomstwem się opiekują,
organizmy półspołeczne - tak jak powyższe opiekują się potomstwem, zamieszkują jedno gniazdo oraz występuje tzw. reprodukcyjny podział prac: organizmy różnią się pod względem płodności, a osobniki mniej płodne (lub bezpłodne) opiekują się potomstwem osobników bardziej płodnych,
organizmy prawdziwie społeczne - najwyższa forma życia społecznego u zwierząt; znów jak powyższe opiekują się potomstwem, występuje reprodukcyjny podział prac oraz ponadto potomstwo pomaga rodzicom w różnych czynnościach.

Właśnie ten ostatni rodzaj zachowań społecznych, społeczność prawdziwą (ang. eusocial) spotykamy u mrówek.

Jakie zwierzęta zaliczamy do organizmów eusocjalnych?

Organizmami esusocjalnymi (prawdziwie społecznymi) są:

W gromadzie skorupiaków (Crustacea) jeden gatunek należący do dziesięcionogów (Decapoda) - Synalepheus regalis,

W gromadzie owadów (Insecta) organizmy esusocjalne stwierdza się w 5 rzędach:

termity (Isoptera), około 2200 gat.,
przylżeńce (Thysanoptera), 2 gatunki
pluskwiaki równoskrzydłe (Homoptera), 10 gat.,
chrząszcze (Coleoptera), 1 gat.,
błonkówki (Hymenoptera), około 16000 gat., w tym zdecydowana większość to mrówki.

W gromadzie ssaków dwa gatunki należące do rodziny kretoszczurów (Bathyergidae), są to golce: Heterocephalus glaber oraz Cryptomys damarensis.

Jak to jest u mrówek?

Mrówki realizują swoją eusocjalność w stu procentach. Opiekują się swoim potomstwem przenosząc jaja w różne miejsca gniazda w zależności od zmieniającej się temperatury, a także karmią poczwarki pożywieniem zebranym na zewnątrz mrowiska. Ponadto w wypadku ataku innych organizmów zaciekle bronią zarówno samego gniazda jak i rozwijającego się potomstwa (jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat wojen mrówek zajrzyj do ciekawostek). "Reprodukcyjny podział pracy" jest tak wysoce rozwinięty, że mrówki wykształciły kasty zdecydowanie różniące się nie tylko funkcjami jakie pełnią w gnieździe, ale także budową. I tak u mrówek wyróżniamy trzy kasty: królowe, samce i robotnice.

Królowe są największymi mrówkami w gnieździe, posiadają silnie powiększony odwłok co jest przystosowaniem do funkcji reproduktorki. Po osiedleniu się w gnieździe odrzucają skrzydła i zaczynają składać pierwsze jaja z których w początkowym okresie wylęgają się robotnice, a dopiero później, nawet po kilku latach, pojawiają się inne królowe oraz samce. W jednym mrowisku może być kilka królowych.

Samce to także płodna kasta, pojawiająca się w dojrzałych mrowiskach w wyniku haploidalnego rozmnażania królowych. Są to osobniki mniejsze od królowych i posiadające przez całe życia skrzydła. Ich funkcją jest zapłodnienie młodych królowych w czasie tzw. lotów godowych przypadających zwykle wiosną. Po tym akcie giną.

Ostatnia, najliczniejsza kasta to robotnice. Są to najmniejsze mrówki w gnieździe i zarazem całkowicie niepłodne (choć zdarzają się wyjątki). Ich zadaniem jest opisana powyżej opieka nad potomstwem oraz nad królową (odbieranie nowo zniesionych jaj i pozbywanie się pasożytów), a także obrona gniazda przed intruzami. Tak więc poprzez opiekę nad królową przez jej córki realizuje się trzecie z założeń eusocjalności.

Liczba osobników społeczności mrówek jest różna w zależności od gatunku. Najmniejsze kolonie liczące kilkadziesiąt gatunków tworzą mrówki z rodzaju Brachymyrmex. Największy rekord pod względem liczebności mrówek w jednej kolonii to odkryta na wyspie Hokkaido w Japonii społeczność Formica yessensis składająca się z... 307 milionów osobników! Zajmowała ona system aż 45 tysięcy wzajemnie ze sobą połączonych gniazd.

Ewenementem w świecie zwierząt jest fakt, że społeczność mrówek może tworzyć więcej niż jeden gatunek. Ale o tym już w ciekawostkach.

hodowla mrówek w domu

HODOWLA MRÓWEK W DOMU Zdobywanie mrówek Podstawowe rady Rodzaje formikariów

Mrówki nie tylko możemy podziwiać w lesie czy ogrodzie, ale możemy także spróbować założyć ich hodowle w domu, a przy zachowaniu pewnych środków ostrożności nie będziemy musieli obawiać się ich rozprzestrzenienia po całym mieszkaniu. Wbrew pozorom hodowla mrówek nie musi być wcale trudna. Poniżej przedstawiam kilka wskazówek.

Jak rozpocząć zakładanie hodowli czyli skąd wziąć te mrówki?

Istnieje wiele metod pozyskiwania tych owadów do hodowli, jednak zawsze należy pamiętać o jednej ważnej kwestii: żadne mrowisko nie przetrwa długo bez królowej! tak więc najważniejszą sprawą jest schwytanie królowej. Opiszę tu dwie metody sprostania temu zadaniu.

Pierwsza z metod, choć może być trudna w wykonaniu i wymaga cierpliwości jest o tyle korzystna, że przyjęcie się hodowli będzie o wiele pewniejsze. Polega ona na schwytaniu samej królowej w czasie lotów godowych. Niedogodnością jest tu, że loty takie odbywają się o jednej, specyficznej dla gatunku porze roku. I tak np. dla hurtnicy pospolitej (Lasius niger; przy opisie hodowli skoncentruję się na tej mrówce gdyż jest ona moim zdaniem najpospolitsza i najłatwiejsza w hodowli) loty godowe przypadają na okres od czerwca do lipca. Często trwają tylko kilka dni w zależności od pogody, ale dla osób które czekają na nie na pewno rzucą się w oczy. Nawet ci, którzy nigdy nie myśleli o zakładaniu takiej hodowli na pewno te gody widzieli choć raz w życiu. W spodziewanym okresie można spotkać liczące kilkaset osobników grupy mrówek przysiadające na ziemi, często na większych kamieniach, betonowych płytach lub ścieżkach. Wszystkie mrówki w takiej gromadzie posiadają skrzydła i wszystkie są mniej więcej takich samych rozmiarów i barwy (czarne). Jednakże w tym tłumie można się dopatrzyć mrówek o wyraźnie większych rozmiarach: to są właśnie królowe. Należy zebrać kilka królowych (nigdy nie wiadomo które są zapłodnione) i przenieść delikatnie do uprzednio przygotowanego terrarium. Można wszystkie umieścić w tym samym pomieszczeniu. Królowe takie już tego samego dnia odrzuciwszy skrzydła (właściwie je sobie odrywają) wykopią sobie płytkie dołki w gruncie lub znajdą jakieś inne szczeliny. W tych schronieniach spędzą kilkanaście dni nie pobierając jakiegokolwiek pokarmu. Dopiero gdy urodzą się pierwsze robotnice, wychowywane najpierw przez samą królową, od razu zajmą się zdobywaniem pokarmu i rozbudową gniazda.

Druga metoda jest bardziej brutalna i przeznaczona raczej do wykorzystania przez bardziej doświadczonego myrmekologa, dlatego też tej metody nie polecam; jedynie sygnalizuję jej istnienie jako wykorzystywanej w ściśle naukowych badaniach mrówek. Ponadto chcę przypomnieć, że wszystkie gatunki mrówek są w Polsce prawnie chronione (w tym także mrowiska rudych leśnych mrówek). Ochrona ta jest pogwałcona w przypadku niżej opisanej metody, ponieważ polega ona na rozkopaniu mrowiska i własnoręcznym odnalezieniu tam królowej. Wraz z pozyskaną w ten sposób królową należy zabrać z mrowiska także kilkanaście innych robotnic, a także jaja, larwy i poczwarki. Innym wariantem tej metody jest przeniesienie do laboratorium całego gniazda. Znalezione mrowisko należy przykryć wiadrem i okopać dookoła na głębokość ok. 15 cm (w zależności od wielkości gniazda). Tak przygotowane mrowisko pozostawiamy do wieczora. Gdy zacznie się zmierzchać okopane mrowisko podważamy i przesypujemy do wiadra. Odczekanie do wieczora pozwala nam na zdobycie jak największej liczby mrówek. Jednak powtarzam aby nie stosować tej metody, gdyż chęć założenia hodowli może się okazać chwilową zachcianką. Mrowiska w takim wypadku nie uda nam się już przywrócić do swej dawnej świetności.

O czym należy pamiętać, by hodowla się powiodła?

Pozyskanie królowej to niestety nie koniec problemów. Przed przystąpieniem do hodowli należy choćby pobieżnie zapoznać się z biologią mrówek (tu może się okazać pomocna cała moja witryna dotycząca tych owadów). Jednak są kwestie, o których należy pamiętać w szczególności.

Mrówki, jak wszystkie inne organizmy muszą się odżywiać. Opisywana tu przeze mnie hurtnica w znacznej mierze zdobywa pokarm dojąc mszyce (zajrzyj do ciekawostek). W zastępstwie tego została opracowana uniwersalna odżywka dla mrówek. Składa się ona z:

1 jajka, 62 ml miodu, 1 g witamin (mogą to być powszechnie dostępne rozpuszczone tabletki witaminowe), 1 g soli mineralnych (przeważnie są obecne w powyższych tabletkach), 5 g agaru (jest to substancja często stosowana jako pożywka w wielu hodowlach; dostępna bywa w sklepach ogrodniczych oraz specjalistycznych zakładach zaopatrzeniowych dla instytucji badawczych - o adres takiego zakładu możesz śmiało zapytać na pobliskiej Tobie uczelni wyższej w instytutach przyrodniczych) oraz z 500 ml wody.

Wodę dzielimy na dwie porcje. Jedną z nich gotujemy i rozpuszczamy agar. Do drugiej części dodajemy jajka i ubijamy wprowadzając wszystkie pozostałe składniki. Mieszając łączymy obie części i przechowujemy w lodówce.

Drugą ważną rzeczą jest zapewnienie mrówkom wilgoci. Należy jednak uważać aby nie przemienić gruntu na którym będą hodowane mrówki w błoto. Najlepiej jest część gniazda pozostawić suchą, a część zwilżyć wodą. Mrówki wtedy wybiorą najdogodniejsze miejsce na założenie gniazda.

Należy także zabezpieczyć się przed rozprzestrzenieniem mrówek po całym mieszkaniu. W tym celu pojemnik z mrówkami należy przykryć pozostawiając otwory umożliwiające im oddychanie (należy pamiętać aby nie były one większe od rozmiarów mrówki). Innym sposobem jest wysmarowanie górnych krawędzi bocznych ścianek terrarium tłuszczem w taki sposób aby pozostawał on tam na długo (np. smalcem).

W czym hodować mrówki?

Istnieje wiele rodzajów formikariów przeznaczonych dla mrówek uzależnionych od gatunku hodowanej mrówki. Np. mrówka rudnica (Formica rufa) buduje gniazda w postaci kopców - należy ją zatem hodować w wielkich akwariach z dużą ilością igliwia lub innych substancji przydatnych w tworzeniu mrowiska.

Jeśli chodzi o hodowlę hurtnic najprostszą metodą jest hodowanie ich w słoiku. Aby korytarze kopały przy bocznych ściankach w środku słoika umieszczamy puszkę, która zarazem będzie stanowiła rezerwuar wody (otwór w puszce należy zatkać kawałkiem gąbki tak aby dosięgał wody). Na powierzchni puszki umieszczamy pokarm i słoik zakręcamy dziurawiąc jego nakrętkę.

Druga metoda przedstawiona na rysunku poniżej jest o wiele lepsza, gdyż zapewnia owadom o wiele większą przestrzeń do życia i ułatwia obserwacje. Ponieważ takie terraria nie są dostępne w Polsce, należy je zamówić o szklarza pamiętając aby pozioma platforma mogła się zdejmować z gniazda.

Należy jednak pamiętać zawsze o osłonięciu podziemnych części gniazda od światła! Mrówki będzie można oglądać tylko zdejmując tę osłonę i to najlepiej w świetle czerwonym.